“Zet de wereld in vuur en vlam”, en meer citaten die niet van Ignatius zijn.

“Zet de wereld in vuur en vlam”, en meer citaten die niet van Ignatius zijn.

Barton T. Geger S.J.

Barton T. Geger S.J.

Heel wat toeschrijvingen aan beroemde mensen zijn onjuist.
Maar de schrijver maakt zich geen illusie dat zijn opmerkingen veel uit zullen halen … 

Franciscus van Assisi bad niet: “Heer, maak van mij een werktuig van uw vrede.” Dat was een anonieme Fransman in het tijdschrift La Clochette in 1912.

Het was niet aartsbisschop Romero die zei: “Wij zijn profeten van een toekomst die ons niet toebehoort”, maar bisschop Untener van Sagnaw in de Verenigde Staten bij de uitvaart van een priester.

Moeder Teresa zei nooit: “Mensen zijn vaak onredelijk, inconsequent en egoïstisch; vergeef ze toch maar. Als jij vriendelijk bent kan het zijn dat mensen jou beschuldigen van egoïsme; wees toch maar vriendelijk.” Een 19-jarige student van Harvard schreef dit in een boekje voor middelbare scholieren.

Het was niet Dorothy Day van de Catholic Worker die klaagde: “Als ik de armen te eten geef noemen ze me een heilige; wanneer ik vraag waarom ze arm zijn maken ze me uit voor communist.”- dat was Dom Helder Câmara, bisschop van Recife.

De laatste tien jaar hebben talloze al dan niet zelfbenoemde deskundigen gewezen op een veel voorkomend verschijnsel op het internet, al zo oud als het geschreven woord: het toeschrijven van uitspraken aan beroemde mensen.

Onder heiligen is Sint-Ignatius iemand aan wie veel uitspraken worden toegeschreven. Fred Shapiro, bibliothecaris van Yale, noemt zo iemand een “a quote magnet” – een “citaten-magneet”. In verband met de colleges, zei Ignatius niet: “Geef mij het kind in zijn eerste zeven jaar, en ik geef je de man.” Evenmin antwoordde hij een pater dominicaan die vroeg waar de cellen voor weerspannige jezuïeten waren: “Die heb ik niet nodig, want ik kan ze gewoon wegsturen.”

Sommige valse ignatiaanse citaten, zoals “Zet de wereld in vuur en vlam”, kunnen geen kwaad. Het is waarschijnlijk dat pater Olivier Mannaerts, één van de laatst levende jezuïeten die Ignatius nog persoonlijk ontmoet heeft, deze onder jezuïeten wijdverspreide uitspraak, aan Ignatius toeschreef.

“Lach en word er sterk van”, is een onschuldige uitspraak, maar je bewijst Ignatius geen dienst door te propageren dat het om een echt citaat gaat. Een onzorgvuldige lezer plukte de uitspraak uit een levensbeschrijving van Ignatius door de Engelse dichter Francis Thompson. Die wilde grappig zijn door een ignatiaanse variant te maken op een oud gezegde: “Lach en word er dik van”.

Er zijn andere foute citaten die er verder naast zitten.

Heer, leer mij om edelmoedig te zijn en om U te dienen zoals U verdient:
te dienen en de kosten niet te tellen,
te vechten en geen acht te slaan op de wonden,
te werken en geen rust te zoeken,
te sloven en geen beloning te verwachten,
behalve dan te weten dat ik uw wil doe.

Dit is een romantisch gebed, maar het past absoluut niet in de spiritualiteit van Ignatius. Hij drong er bij zijn medebroeders juist op aan dat ze regelmatig zouden uitrusten, gezond eten en niet blindelings het moeilijkste kiezen alleen maar omdat iets het moeilijkste was. Wat hij beoogde was dat jezuïeten het meeste goed zouden doen op langere termijn – gezien over heel hun leven – en niet zouden opbranden in een kort strovuur van edelmoedigheid.

Ignatius vroeg ook niet “Wat kan ik nog méér doen voor Christus?” Wat hij vraagt in de Geestelijke Oefeningen is: “Wat moet ik doen voor Christus?” Het is geen kwestie van alsmaar meer doen, maar van die ene juiste keuze maken waarmee Gods meerdere eer gediend wordt – en dan de moed hebben om de andere zinvolle mogelijkheden te laten vallen. Daarom zijn onderscheiding en onverschilligheid zo wezenlijk voor Ignatius.

Tenslotte dit citaat dat wordt toegeschreven aan Pater Pedro Arrupe, maar dat in feite werd geschreven door Joseph Whelan S.J., een Amerikaanse jezuïet die stierf in 1994.

Niets is meer praktisch dan verliefd worden op een totale manier. Waar je verliefd op bent, dat wat tot je verbeelding spreekt, het zal alles bepalend zijn. Het bepaalt waar je voor uit je bed komt, wat je doet met je avonden, wat je doet in het weekeinde, wat je leest, met wie je omgaat, wat je hart breekt en wat je vervult van vreugde en dankbaarheid. Word verliefd, blijf verliefd en dat zal alles beslissen.

Prachtig proza, zeker, maar ik vraag me af of Ignatius het voor zijn rekening zou willen nemen. Ignatius wist heel goed – net zoals wellicht de meesten van ons – dat verliefd worden niet helpt om helder te zien en de juiste beslissing te nemen. Het maakt het leven gewoonlijk juist ingewikkelder. Onderscheiding veronderstelt dat men al van God houdt en daarom verlangt helderheid te krijgen over de juiste keuze om bij te dragen tot zijn grotere eer. Zelfs toen Ignatius al de staat van heroïsche heiligheid had bereikt, kon hij nog maanden worstelen met beslissingen die hij moest nemen.

In november 2016 schreef een medebroeder me om te bekennen dat hij misschien de hand had gehad in de verkeerde toekenning van dat citaat aan Arrupe. Hij had het gevonden op een kalender die was uitgegeven door een zustercongregatie in het kader van roepingenpromotie en zette het op de website van de universiteit waar hij werkte. Jaren later zag hij dat vele websites het hadden opgenomen, maar tegen die tijd had hij zelf zijn twijfels over de oorsprong van het citaat. Hij nam contact op met verschillende webmasters en ontdekte dat alles terug te voeren was naar zijn eerdere posting.

Sommige mensen zeggen dat de vlugge knip-en-plak cultuur van het internet het verkeerd toekennen van citaten in de hand werkt, maar is dat wel zo? Volgens mij gebeurde dat in het verleden even vaak. Het is veel interessanter om te onderzoeken of mensen een citaat blijven knippen, plakken en doorgeven wanneer er een andere auteur wordt vermeld. Dan kunnen we achterhalen of Mick Jagger gelijk had toen hij zei: “Het gaat om de zanger, niet om het liedje”. En… dat heeft hij letterlijk zo gezegd:  ”It’s the singer, not the song”.

 

uit: America, april 2017                         vertaling: Jan Stuyt S.J.

Barton Geger is de hoofdredacteur van het Amerikaanse kwartaalblad Studies in the Spirituality of Jesuits.

Bekijk alle artikelen van Cardorner

Deel