Voor op dit boek door Mark Rotsaert prijkt een foto van Ignatius en paus Franciscus. Dit kan de indruk wekken: er is een lange weg afgelegd van het moment dat Ignatius op zijn ziekbed lag tot nu. Zijn begin van onderscheiding, de eerste gezellen met wie hij beslist om naar de paus te gaan om zich in dienst van de kerk te stellen, de snelle groei van de Sociëteit, de tijdelijke opheffing ervan, het hernemen van de groei, tot de situatie van vandaag, wanneer de jezuïeten niet enkel de zwarte paus (pater generaal) hebben maar ook de echte, de witte paus. Een paus die bovendien enthousiasme opwekt en die op de voorpagina van Time Magazine verscheen met de bemerking dat hij het pausschap herdefinieert met nederigheid en openhartigheid. Betekent dit nu dat alles volbracht is en de toekomst van de Sociëteit verzekerd is? In zijn besluit geeft de auteur enkele criteria voor ordes die toekomst kunnen hebben, en voor de Sociëteit van Jezus is hij voorzichtig positief.

In de pagina’s die aan dit besluit voorafgaan, bekijkt Mark Rotsaert diverse ideeën die de ronde doen (idées reçues) over de jezuïeten. Soms zijn het hardnekkige vooroordelen, soms zit er een kern van waarheid in. Een zekere hoeveelheid kritiek is niet abnormaal. Jezuïet-zijn houdt als het ware een grote spreidstand in. Enerzijds gehoorzaam zijn aan de kerk, ze van binnenuit hervormen en toch loyaal zijn. Anderzijds in alle dingen God zoeken. Dus tegelijk in de wereld en in de kerk staan. En dat in een groter wordende diversiteit van culturen, waarvan soms gezegd wordt dat ze bedreigend is voor de Sociëteit. Maar misschien is de grootste uitdaging wel om jezelf te blijven plaatsen in de inner circle van volgelingen van Jezus, te blijven onderscheiden welke richting te gaan en keuzes te durven maken. Niet de valse vrede opzoeken, die alles bij het oude wil laten, maar vanuit een eerlijke vurigheid streven naar verbetering. We weten allemaal dat iedere grote verandering weerstand oproept. Ieder groot project in de seculiere wereld kent zijn crisissituaties. Hoeveel te meer kan het zoeken naar God dan niet zijn moeilijke momenten kennen? Zoals de Geestelijke Oefeningen het zo goed aangeven, zijn de kwade geesten steeds werkzaam. Het kwaad van buitenaf tegen evoluties ten goede en het kwaad dat van binnenuit mensen – en dus ook jezuïeten – afleidt.

In dit licht worden de verschillende ideeën – wat men zegt over de jezuïeten – besproken. Zo onder meer de opheffing van de Sociëteit door druk van buitenaf, maar ook door hoogmoed en gerichtheid op wereldse dingen. Of de insinuatie dat van alle congregaties de Sociëteit het meest open staat naar joden (S.J. – “Sind Juden”). Of de nauwe banden met de macht. Als je biechtvader bent van bv. Lodewijk XIV, hoef je niet lang te wachten op kritiek. Ook de soms te groot geachte invloed op de paus komt aan bod. Niet voor niets proberen jezuïeten het ambt van bisschop niet op te nemen. Tussendoor beschrijft het boek ook nog even de avonturen, of liever de mislukking, van enkele vrouwen die zich de toegang tot de Sociëteit hebben geforceerd, nota bene door tussenkomst van de paus.

Om echter op een oprechte manier het werk van de Sociëteit van Jezus te begrijpen, moet je je haar spiritualiteit eigen maken. Zo kun je ook begrijpen waarom jezuïeten bereid zijn om naar grensgebieden te gaan. Waarom ze voldoening vinden in het helpen van de zielen. Waarom ze begonnen zijn aan de uitbouw van scholen, ook al was dit niet meteen de bedoeling van Ignatius. Ondanks een duidelijke terugval van het aantal jezuïeten in Europa en Noord-Amerika blijven ze een vooraanstaande rol spelen in het leven van vele mensen. Zowel op individueel vlak als door de verschillende werken van de orde. Op andere continenten neemt hun aantal dan weer sterk toe.

Wat je niet kunt ontkennen is dat jezuïeten polarisatie oproepen; je bent voor of tegen. Feit is hun sterke focus op Jezus en de aanwezigheid van een unieke spiritualiteit, die gericht is op een blijvende evolutie. De toekomst zal uitwijzen waarheen die leidt. Ook Jezus’ leven heeft heel wat weerstand opgeroepen en dreigde in de ogen van vele mensen bij momenten zelfs totaal te zijn mislukt. Maar om voluit te gaan kun je en mag je soms het kruis niet vermijden.

Dit boek heeft mij geholpen om de geschiedenis van de Sociëteit beter te begrijpen. Mijn loyale relatie met de jezuïeten is er verder door verdiept, doordat ik hun handelen nog beter kan zien als mensenwerk geïnspireerd door Jezus.

Ivo Raskin,  voorzitter GCL-Vlaanderen

                                                                   M. Rotsaert S.J.,  De Loyola au Vatican. Paris, 2013, 179 blz.