door Daniël Villanueva S.J.

Kun je de Geestelijke Oefeningen, geschreven in de XVIe eeuw, toepassen op ons gebruik van het internet? Volgens een Spaanse jezuïet kan dat. 

In de Geestelijke Oefeningen stelt de heilige Ignatius een aantal regels voor ter voorkoming van het zich te buiten gaan bij het eten, de “richtlijnen om zich in het eten te ordenen”. In de 16^e eeuw waren de maaltijden – voor hen die het zich konden veroorloven – één van de weinige dagelijkse bronnen van ontspanning en afleiding. Dit maakte maaltijden een goede gelegenheid om zich te oefenen in het corrigeren van ongeordendheden die iemand verhinderen een spiritueel evenwicht te bereiken. Het leek ons interessant om de wijsheid van Ignatius toe te passen op het internet, dat een belangrijk onderdeel uitmaakt van ons dagelijks leven en dat heel nuttig is, maar ook aanleiding kan geven tot verslavingen.

Deze regels zijn een poging om te helpen de nieuwe technologieën geordend te gebruiken. Wij menen dat ze geweldig veel mogelijkheden scheppen en potentieel een heel goed instrument zijn; het is onjuist ten opzichte van hen een houding van angst aan te nemen. Maar, het is ook onjuist geen rekening te houden met de mogelijke effecten van ondoordacht gebruik. Aarzel niet om te schrijven naar danivillanueva@gmail.com voor suggesties, verbeteringen of aanpassingen van wat volgt – zo werken we samen aan steeds betere versies.

Geestelijke Oefeningen 210 – De oorspronkelijke regel van Ignatius

Eerste richtlijn. Het is minder nodig zich van brood te onthouden, want dat is voedsel waarbij de eetlust gewoonlijk niet zo ongeordend wordt of de bekoring niet zo dwingend is als bij ander voedsel.

De aangepaste versie voor internetgebruik: 

     1. Gebruik als tool.  Het internet biedt enorme mogelijkheden als tool die de communicatie en de toegang tot allerlei informatie vergemakkelijkt. Tegenwoordig is een vertrouwdheid met het internet onmisbaar en er is geen enkele reden om rationeel gebruik ervan af te remmen. Dit geldt in het bijzonder wanneer je nieuwsberichten wilt lezen, informatie zoekt, je elektronische post wilt nazien enz.

GO 211 : Tweede richtlijn. Wat het drinken betreft lijkt de onthouding meer nodig dan bij het eten van brood. Men moet dus goed uitkijken waar men voordeel bij vindt, om het te accepteren. en waar men nadeel bij ondervindt, om het af te wijzen.

   2.  Sociaal gebruik – wees alert!   Maar er zijn andere gebruiksmogelijkheden zoals het gebruik voor communicatie, voor sociale netwerken, voor invulling van de vrije tijd – deze verdienen vanwege hun reikwijdte grotere aandacht. Digitaal contact in een relationele context vraagt onderscheiding om duidelijk te krijgen wat het nut en de voordelen zijn in verhouding tot andere aspecten, die schadelijk kunnen zijn. Het is belangrijk niet naïef te zijn ten aanzien van het risico van onjuist gebruik en verslavingen.

GO 212:  Derde richtlijn. Wat de gerechten betreft moet men een zo strikt mogelijke onthouding toepassen, want op dat gebied is de eetlust vlugger ongeordend en de bekoring vlug dwingender. En om ongeregeldheid te voorkomen kan men de onthouding van gerechten op twee manieren toepassen: door er een gewoonte van te maken grovere gerechten te eten, of door kleinere hoeveelheden te nemen als het verfijnde gerechten zijn.

3. Het criterium van noodzaak en gebruik.  Het is belangrijk voor jezelf duidelijk te hebben wanneer je deze technologieën gebruikt omdat je ze nodig hebt en wanneer er sprake is van overbodigheid. Behalve voor experts of in bepaalde professionele situaties is het niet nodig om de allerlaatste gadgets te hebben. Wanneer je je bewust ben van je behoeften en het niveau waarop je internet gebruik, is het makkelijker om je niet mee te laten slepen door de dynamiek die de IT-markt beheerst.

GO 213 :  Vierde richtlijn. Op voorwaarde dat men er zich voor hoedt niet ziek te worden, zal men vlugger de juiste maat vinden in zijn eten en drinken naarmate men minder uit is op wat gepast is, en wel om twee redenen:
Ten eerste. Wie die middelen gebruikt en zich zo voorbereidt, zal dikwijls de innerlijke inzichten, de vertroostingen en de goddelijke ingevingen meer gewaarworden die hem de juiste maat laten zien die bij hem past.
Ten tweede. Ziet iemand dat hij in die onthouding niet voldoende lichaamskracht heeft noch de juiste gesteldheid voor de geestelijke oefeningen, dan zal hij gemakkelijk tot een beoordeling komen van wat voor zijn lichamelijke conditie beter is.

4. Hoe minder, hoe beter.  Internet en ICT hebben de neiging een steeds grotere plaats in te nemen in je leven. Als tool kun je er veel voordeel uit halen wanneer je ze alleen gebruikt wanneer dat nodig is. Het is een goed idee om de computer of de smartphone niet de hele tijd aan te laten staan, of ze in de ruimte te hebben waar je je ontspant of je vrije tijd doorbrengt. Het helpt niet om vrije tijd automatisch te associëren met ondoordacht gebruik van het web – dit is tijdrovend en gaat ten koste van andere tijdsbestedingen zoals sport, muziek, lectuur of direct contact met anderen. Wanneer je te veel tijd doorbrengt met internet kan dit bijvoorbeeld de ontwikkeling van het concentratievermogen afremmen.

GO 214 : Vijfde richtlijn. Onder het eten moet men nagaan hoe Christus onze Heer eet, alsof men Hem met zijn leerlingen ziet eten, hoe Hij drinkt, hoe Hij kijkt, hoe Hij spreekt, en trachten Hem na te volgen. Zodat het verstand vooral bezig is met de overweging van Christus onze Heer en minder met het onderhouden van het lichaam. Want zo komt men tot een groter evenwicht en discipline in de wijze waarop men zich moet gedragen en beheersen.

5. Wees authentiek.   Het is goed dat het gebruik van de communicatiemedia zich niet volkomen gescheiden van de rest van je leven afspeelt. Bepaalde verleidingen die gepaard gaan met anoniem gebruik overwin je het best door transparant te zijn: het helpt niet wanneer je niet zegt wie je bent of wanneer je je anders voordoet. Door deze media te gebruiken in het pastoraat kan de religieuze dimensie geïntegreerd worden in de wereld van het internet. Misschien helpt het je om de wereld voor te stellen als een omgeving waarin we, net als Jezus, de anderen tegemoet treden zoals we zijn.  

GO 215 :  Zesde richtlijn. Een andere keer kan men onder het eten iets anders overwegen, hetzij het leven van de heiligen, hetzij een of andere vrome beschouwing, hetzij een of ander geestelijk werk dat men moet doen. Want als men daaraan aandacht besteedt, zal men minder genoegen en zin vinden in het voedsel voor het lichaam. 

6. Creëer je offline ruimtes.  Spreek met jezelf een tijdsindeling af en creëer daarin momenten voor innerlijkheid, spiritualiteit, digitale stilte. Ga van tijd tot tijd na of het ritme dat je volgt echt bij je past. Creëer ruimtes waarin geen computer of vergelijkbare apparaten zijn en waarin je geen onderbrekingen toestaat: zorg dat je niet te veel wordt afgeleid, schakel het geluid uit… Zorg voor ruimte waarin je in jezelf kunt keren en waarin je God kunt ontmoeten zonder tussenpersonen en zonder stoorzenders.

GO 216 : Zevende richtlijn. Men moet er vooral op letten dat de hele geest niet door het eten in beslag wordt genomen en dat men gedreven door eetlust niet te gehaast eet. Waar het op aankomt is meester te blijven van zichzelf, zowel in de manier van eten als in de hoeveelheid die men eet.

7. Houd de controle in handen.  Probeer te vermijden dat je zonder doel over het web surft; zonder te weten waarheen en waarom. Het is belangrijk dat het internet niet je tijdsbesteding bepaalt. Wanneer je je computer aanzet om iets op te zoeken of om je mail te bekijken, is het belangrijk een doel voor ogen te hebben. Misschien is het handig om aantekeningen van nieuwe ideeën te maken om daar later op terug te komen. Zorg dat jij het bent die de tools (e-mail, sociale netwerken) oppakt wanneer jij die nodig hebt. Sta niet toe dat automatische onderbrekingen je constant afleiden. Is het een idee om meer de functie bookmarking of “lees later” te gebruiken? Zo kun je de versnippering van je aandacht voorkomen die het zoeken van informatie op het net met zich meebrengt.

GO 217 : Achtste richtlijn. Om ongeregeldheid in het eten te overwinnen is het zeer bevorderlijk na het middag- of avondeten of op een ander uur waarop men geen eetlust voelt, voor het volgende middag- of avondeten de hoeveelheid vast te leggen die passend is; en dit elke dag. Aan die hoeveelheid moet men zich houden, welke ook de eetlust of bekoring is. Meer nog, om elke ongeordende eetlust en bekoring van de vijand beter te overwinnen, moet men als men bekoord wordt om meer te eten, minder eten.

8. Zorg voor een goede planning.  Om het spoor niet bijster te raken is het beter om van te voren te plannen hoe je het internet gaat gebruiken. Je zou bijvoorbeeld aan het begin van de dag een schema kunnen opstellen met momenten waarop je het internet gebruikt. Het is goed om je bepaalde doelen te stellen wat betreft de duur en het soort gebruik van het internet. Wees er vooral ’s nachts en op het eind van de dag op bedacht dat de moderne communicatie technologieën tijd in beslag kunnen nemen die juist erg belangrijk zijn voor ontspanning en reflectie.

vertaling: Wiggert Molenaar S.J.

De auteur Pater Daniël Villanueva (*1973) is sinds 1996 jezuïet en lid van de Spaanse provincie. Hij is de algemeen directeur van Entreculturas España – een NGO die zich inzet voor onderwijs en ontwikkelingssamenwerking. Voorheen werkte hij voor de Jesuit Refugee Service in Afrika en hij was betrokken bij de communicatie tijdens de 35^e en 36^e Algemene Congregaties. Pogingen tot integratie van sociale gerechtigheid, technologie, pastoraat en netwerken vormen de rode draad in het werk van Dani Villanueva. Het bovenstaande artikel is daar een voorbeeld van.

Het plaatje boven het artikel is van de Spaanse heilige Sint Isidorus, schrijver van de eerste encyclopedie en daarom patroon van het internet.