Na een retraite slaat soms de angst toe: blijft wat ik ervaren heb wel bestaan in mijn dagelijks leven? Priester en retraiteleider Mark Yavarone over hoe je met vertrouwen verder kunt gaan en de inspiratie uit de retraite een blijvende plek geeft.

Door Mark Yavarone 

Veel lezers van Cardoner zullen het citaat van de jezuïet Karl Rahner waarmee de auteur zijn artikel opent onmiddellijk beamen:

 “Aan het eind van de retraite kunnen we de vraag hoe trouw we zullen zijn aan onze nieuwe voornemens niet gemakkelijk ontwijken.” 

Heb geen angst!

Als geestelijke begeleider merk ik dat het vooruitzicht om na een retraite terug te keren naar het dagelijks leven vaak angst oproept bij de retraitanten, vooral als de retraite een intense ervaring is geweest. De gedachte dat de vruchten van de retraite misschien niet blijvend zijn, begint zich, eerst vaag, te vormen. Op dit moment kunnen begeleiders in de bekende verleiding komen om te proberen het probleem van de retraitanten op te lossen.

We willen graag dat hun retraite in hun gewone leven vruchten draagt, en dat zowel voor hun eigen bestwil als voor ons eigen nuttigheidsgevoel.  Maar als we onmiddellijk overgaan tot praktische suggesties, gaan we voorbij aan de voornaamste taak: de bewegingen onderscheiden die die angst veroorzaken. Laten we beginnen met te vragen wat de Regels voor het onderscheiden van geesten van Sint-Ignatius van Loyola ons hierover kunnen leren.

Achter vijandelijke linies

De film A Bridge Too Far uit 1977 vertelt het verhaal van Operatie Market Garden. De operatie begon met het parachuteren van een groot aantal geallieerden achter de vijandelijke linies. Het succesvol droppen achter vijandelijke linies is geen gemakkelijke taak.

Ignatius’ Regels voor het onderscheiden van geesten wekken de indruk dat hij niet alleen achter vijandelijke linies dropte, maar ook het strijdplan van de vijand met zich meenam. In de tweede richtlijn van de eerste week vertelt Ignatius ons dat het bij rijpere christenen “eigen is aan de kwade geest te knagen, bedroefd te maken, hindernissen in de weg te leggen en met drogredenen onrust te brengen opdat men niet verder zal gaan” (GO  315). Het is van het grootste belang om zulke “hindernissen” biddend bij Jezus te brengen, in dit geval de angst dat de vruchten van iemands retraite niet zullen beklijven.

God is betrouwbaar

Als de retraitanten eenmaal begonnen zijn deze zorgen aan Jezus voor te leggen, kan een begeleider helpen de kwade geest te ontmaskeren door te laten zien dat hun redeneringen over de terugkeer naar het dagelijks leven misplaatst zijn. Vaak komt deze angst voort uit een miskenning van een eenvoudige waarheid: God is even betrouwbaar in het in stand houden van de vruchten van een retraite als in het geven van die vruchten. Zoals Paulus de Filippenzen aanspoort: “Ik ben ervan overtuigd, dat hij die dit goede werk bij u begonnen is, het ook zal voltooien op de dag van Christus Jezus” (Fil. 1,6).

Sint-Paulus zegt niet: “Hij die bij u een goed werk begonnen is, zal u nu in de steek laten zodat u er verder alleen voor staat.” We weten dat Paulus’ vertrouwen gegrond is: Jezus beloofde zijn leerlingen bij hen te blijven tot het einde der tijden. Zijn belofte hen niet verweesd achter te laten was een antwoord op een vergelijkbare angst van de apostelen in hun tijd. Jezus’ voortdurende aanwezigheid, met name zijn eucharistische aanwezigheid, is het bewijs dat hij niet van plan was hen aan hun lot over te laten.

Geen vals pessimisme

Bij retraitanten worden dergelijke “valse redenen” vaak ondersteund door een selectief geheugen: hoe vaak is het goede van vorige retraites niet weggeëbd na een paar dagen of weken door de sleur? Aanhoudende gedachten van dit type wijzen erop dat geestelijke troosteloosheid het geheugen van de retraitant verstoort. De misvatting kan worden ontmaskerd door middel van een eenvoudige vraag: Hoe weet je dat je vorige retraites geen blijvende effecten hebben gehad?

Stel je een getrouwde vriend voor die pessimistisch is over zijn aanstaande dertigste huwelijksverjaardag. We hebben ons huwelijksjubileum elk jaar sinds we getrouwd zijn gevierd, zegt hij, en we hebben nog steeds moeite om met elkaar om te gaan. Na een paar dagen is het weer als vanouds. Met een beetje nadenken kan je waarschijnlijk wel raden wat je tegen je vriend zou zeggen: Denk je dat je huwelijk het zo lang zou hebben overleefd als je je trouwdag elk jaar had verwaarloosd?

Evenzo vergelijkt Thomas Green in zijn klassieke boek A Vacation with the Lord een goede retraite met een goede vakantie waarbij we ons oefenen in iets wat we graag doen. We kunnen ons een collega voorstellen die zegt: “Mijn vakanties doen me geen goed. Ik neem er al achttien jaar lang elk jaar een, en als ik terugkom, is er weer de ratrace net als voorheen.” Nogmaals, je wijze woorden zouden waarschijnlijk eenvoudig zijn: Denk je nou echt dat je achttien jaar ratrace zou hebben overleefd als je nooit vakantie had genomen?

De angst dat een retraite geen blijvende waarde zal hebben, berust dus meestal op drogredenen die de retraitant willen ontmoedigen.

Uitgaan van het fundamenteel goede van een retraite

De begeleider kan retraitanten bemoedigen door hen eraan te herinneren dat ze al iets goeds gerealiseerd hebben door in retraite te gaan, wat hen nooit meer ontnomen kan worden. Wij weten dat Jezus de goede herder is die op zoek gaat naar zijn verloren schapen. Hoe moet het hem ontroeren als een schaap tijdelijk afscheid neemt van zijn soortgenoten en hem komt zoeken! Dit is precies wat retraitanten hebben gedaan door te kiezen voor een retraite. Dat is op zich goed, ook al blijven sommige door de Heer geplante zaadjes nog een tijdje sluimeren, misschien zelfs tot een volgende retraite.

Bovendien hebben de retraitanten waarschijnlijk uren in gebed doorgebracht, ook voor het Heilig Sacrament, biddend om Gods glorie in hun leven en hun eigen redding. Ook dit is op zich iets goeds. Er zijn altijd nawerkingen wanneer we urenlang met de Heer doorbrengen; precies daarom voelen we de dissonantie zo diep wanneer we terugkeren naar de seculiere wereld.

Veel retraitanten zullen ook de sacramenten hebben ontvangen tijdens hun retraite en zullen op zijn minst redelijk eerlijk zijn geweest tegenover hun begeleider. In het geval van religieuzen hebben zij misschien ook gehoor gegeven aan een wijze regel die hen tot een jaarlijkse retraite verplicht. Al deze dingen zijn op zich goed, zelfs als de valse veronderstelling over een gebrek aan blijvende vruchten van de retraite waar zou zijn.

 “Je zult nog grotere dingen zien” (Joh. 1,50)

 Naast deze fundamenteel goede vruchten van een retraite kunnen we vol vertrouwen verwachten dat de vruchten zich zullen vermenigvuldigen als we de eenvoudige weg volgen die de Heer ons wijst. Sommige retraitanten denken dat hun retraite alleen de moeite waard is als ze trouw zijn aan een groot aantal nieuwe voornemens.

Thomas Green suggereert daarentegen dat de vrucht van een goede retraite een zekere compactheid heeft: “Ik geloof dat de Heer in een goede retraite slechts één ‘boodschap’ voor ons heeft. Het is een spannend avontuur om geleidelijk, met behulp van het dagboek en de dagelijkse herhaling, te ontdekken wat die boodschap is.”

Deze boodschap kan de keuze van een levensstaat inhouden, als de retraitant een keuze heeft gemaakt in de gebruikelijke zin. Trouw zijn aan de keuze van de retraite kan in dit geval gewoon betekenen dat de eerste zinvolle stap wordt gezet op weg naar het realiseren van de keuze: een aanmelding voor de opleiding, een huwelijksaanzoek, een afspraak met de diocesane roepings-verantwoordelijke, enzovoort. Hoewel dit vanzelfsprekend kan lijken, ervaren retraitanten na hun retraite soms genoeg twijfel om het bewerkstelligen van hun keuze uit te stellen.

Jules Toner geeft in dit verband een goed advies. Hij zegt ons dat onze keuze strikt genomen geen betrekking heeft op wat we zullen doen; we kunnen alleen kiezen wat we daadwerkelijk van plan zijn te doen. Met andere woorden, we kunnen pas beginnen onze keuze uit te voeren in het besef dat de Heer ons later op onverwachte manieren kan leiden.

Zo lijkt de route die de Israëlieten door de woestijn gingen op het eerste gezicht meer op het werk van een dronken cartograaf dan van een voorzienige God. Maar zij bereikten het beloofde land door telkens één onverwachte stap tegelijk te zetten in de richting van het vuur en de wolk.

 “Er is maar één ding noodzakelijk” (Luc. 10,42)

 Zelfs als de vrucht van de retraite eerder een herordening of aanpassing van het leven is dan een keuze in strikte zin, geloof ik dat het punt van Thomas Green over de “compactheid” van de boodschap van een goede retraite nog steeds geldt. In GO 14 waarschuwt Ignatius retraitanten voor het overhaast doen van een gelofte wanneer zij in vertroosting en vol vurigheid verkeren. Bij uitbreiding bestaat een soortgelijk gevaar bij het beloven van te veel goede dingen.

In zijn retraites voor priesters sprak aartsbisschop Fulton Sheen vaak over het dagelijkse Heilige Uur als de sleutel tot heiligheid: “Elke retraite voor priesters die ik gaf had dit als praktisch besluit. Te vaak lijken retraites op congressen over gezondheid: er is algemene eensgezindheid over de noodzaak van gezondheid, maar er is geen specifieke aanbeveling over hoe gezond zijn.”

Beperk je tot één punt

Bisschop Sheen maakt een punt dat vergelijkbaar is met dat van Green. Positieve veranderingen waartoe we tijdens een retraite besluiten, hebben nog niet de kracht van een gewoonte gekregen. Over het algemeen doen we er beter aan ons te concentreren op één nieuwe gewoonte dan op een veelvoud daarvan.

Johannes de Doper putte blijkbaar uit dezelfde wijsheid toen mensen naar hem toe kwamen in de woestijn. In plaats van hen een uitgebreid levensplan te geven hield hij het bij één ding, noodzakelijk voor iedereen: “Wie twee stel onderkleren heeft, moet delen met wie er geen heeft; en wie eten heeft, moet hetzelfde doen”; tegen tollenaars zei hij: “Vorder niet meer dan wat jullie is opgedragen”; en tegen soldaten: “Jullie mogen niemand afpersen en je ook niet laten omkopen, neem genoegen met je soldij” (Luc. 3,11-14) … Tenzij de Heer anders aangeeft, moedig ik dus de retraitanten aan zich te beperken tot één concreet antwoord op Gods genade inzake gebed en één ander op vlak van actie, wanneer hun retraite ten einde loopt.

Hoe vinden we dat “ene noodzakelijke ding” op elk van deze gebieden? Terwijl de retraitanten de mysteries van het leven van Christus beschouwen, ben ik alert op wat hen opvalt bij Jezus, en ik moedig hen aan dit in hun dagboek te noteren. De genade van de tweede week van de Geestelijke Oefeningen is verhelderend, en vaak treft een bepaald aspect van Jezus’ geestesgesteldheid de retraitant. Meestal is er een verband tussen wat hen aantrekt en latente verlangens om hun eigen leven te hervormen en zo meer op Christus te lijken.

Retraitanten die vastgelopen zijn in administratieve details kunnen tegen hun begeleider zeggen: “Ik zie hoe Jezus altijd zijn ogen op de Vader gericht hield, hoe druk Hij het ook had.” Iemand die een vlotte predikant is, maar zich ongemakkelijk voelt in een-op-een situaties, zou kunnen zeggen: “Ik ben verbaasd dat Hij zich even goed thuis voelde bij individuele mensen als bij de menigte.” Een leraar die probeert zijn of haar leerlingen te helpen ondanks tegenwerking van hogerhand zou kunnen opmerken: “Jezus bleef beheerst, te midden van tegenwerking.”

Wat zou jij kiezen om te veranderen?

Ik vind het soms nuttig om op dit moment de volgende vraag te stellen:

Stel je voor dat je na deze bijeenkomst terugkeert naar je kamer en daar een engel aan je bureau aantreft. Hij keert zich naar je toe en spoort je aan om één concrete verandering in je gebedsleven te kiezen, evenals één verandering in het leven dat je leidt. De engel zegt je ook dat je een speciale genade zal worden gegeven die succes garandeert. Wat zou jij kiezen om te veranderen?

Er moet een zekere rust heersen wanneer de retraitant met Jezus de mogelijkheden beperkt tot het “enig noodzakelijke ding”. Ignatius vergelijkt dit onderscheiden met een dienaar die zijn prins verschillende gerechten aanbiedt en merkt welke het meest in de smaak valt. Voordat we enkele voorbeelden bekijken, bespreken we wat kan helpen om besluiten te nemen tegen het einde van de retraite.

Expliciet een beroep doen op Maria

In zijn klassieker Ware devotie tot Maria zegt Louis de Montfort het volgende over hen die afgevallen zijn van de geestelijke schat die God hun gegeven heeft:

Als zij nou maar de bewonderenswaardige devotie hadden gekend die ik aanstonds zal uitleggen, dan hadden zij hun schat toevertrouwd aan een machtige en trouwe Maagd, die die schat voor hen had bewaard alsof het haar eigen bezit was geweest.

Een persoonlijk retraitegebed schrijven

Thomas Green zegt dus dat de Heer over het algemeen “slechts één boodschap, maar één woord, voor ons heeft” tijdens de retraite, en naarmate de retraite haar einde nadert, begint dit woord van de Heer voor ons duidelijk te worden. Green doet een suggestie om de genade die de Heer heeft gegeven “beknopt vast te leggen”. “Het is nuttig”, zegt hij, ”de tijd te nemen om een gebed te formuleren waarin wordt uitgedrukt wat dit woord is, wat de boodschap van de Heer aan ons is en wat ons antwoord is.”

Mijn interpretatie hiervan is dat het eerste deel van het korte gebed van de retraitanten een uiting van dankbaarheid moet zijn voor wat God hen tijdens de retraite heeft gegeven. Het tweede deel vraagt dan om Gods hulp om trouw te zijn aan hun antwoord op de gegeven genade. Green zegt dat voor veel retraitanten een dergelijk gebed “een zeer grote hulp is geweest om het inzicht en de geest van de retraite levend te houden zodra zij terugkeerden naar de drukte van het dagelijks leven”.

Sommige retraitanten zijn heel creatief in hun gebed: ze printen dat uit als bladwijzer of kaart en bewaren het in hun brevier, of ze koppelen aan het gebed een fysieke herinnering aan de retraite: een gedroogde bloem uit de tuin, een kleine schelp, of iets vergelijkbaars.

Het opstellen van dit gebed kan beschouwd worden als een vereenvoudigde versie van de Beschouwing om tot liefde te komen aan het einde van de Geestelijke Oefeningen. Hier dankt de retraitant God voor de vele ontvangen zegeningen en geeft vervolgens stem aan het suscipe gebed, waarbij hij alles aan de Heer teruggeeft.

De eerste stap concreet zetten

Een aanpassing van het eigen leven op het vlak van gebed of actie moet beginnen met een concrete stap waartoe de retraitanten besluiten alvorens de retraite te verlaten. In plaats van zich gewoon voor te nemen om te bidden voor hun vijanden, zouden zij zich ertoe kunnen verbinden, elke keer dat zij bij een stoplicht staan, biddend de naam van een lastige collega te noemen.

Het voornemen om te proberen ’s morgens vroeger op te staan om te bidden zou concreet kunnen worden door te besluiten om een tweede wekker te kopen en die aan de andere kant van de slaapkamer te zetten.

Abstracte voornemens kunnen leiden tot ontmoediging en teleurstelling, omdat ze vaak voor het realiseren een ingrijpende verandering vereisen. Maar een eenvoudige, concrete stap kan een realistisch begin zijn van zo’n transformatie.

Ik hoorde eens over een onderzoek naar manieren om duurzaam meer te bewegen.  Uit de studie bleek dat het meest effectieve middel was om elke dag vijf minuten op een loopband te staan en niets te doen. Toen de proefpersonen in de studie gewend raakten aan het staan op de loopband, begonnen zij erop te lopen, en vervolgens hun wandeltijd te verlengen. Moeten we verbaasd zijn dat een soortgelijke strategie vaak het beste is om verandering teweeg te brengen in ons geestelijk leven?

Na een retraite verantwoording afleggen aan de geestelijke begeleider

Het is een goed idee voor retraitanten om, voordat zij de retraite verlaten, een volgende afspraak te maken met hun vaste geestelijke begeleider, om de vruchten van de retraite met hem of haar te bespreken. Als een retraitant geen vaste begeleider heeft, kan het vinden van een begeleider het “enig noodzakelijke ding” zijn om actie te ondernemen.

Na de bespreking van deze vier hulpmiddelen om tot vruchtbaarheid te komen voor het einde van de retraite, kunnen we overgaan tot enkele concrete voorstellen.

Het “enig noodzakelijke ding” in het gebed

Sacramenten ontvangen

Het is niet ongewoon dat rooms-katholieke geestelijke begeleiders meerdere gesprekken voeren zonder de sacramenten te vermelden. Misschien beperken we ons onbewust tot wat er in het gebed van de retraitant gebeurt. In werkelijkheid is de liturgie, en in het bijzonder de eucharistie, “bron en hoogtepunt” van al ons gebed en onze activiteit; het is de plaats waar meer dan waar ook iets “gebeurt”.

Zo ook moeten we de groei van ons gebedsleven na de retraite niet beperken tot het privé-gebed. Bijvoorbeeld, in het geval dat een katholieke retraitant niet elke week aan de zondagsmis deelneemt, is dit de best mogelijke concrete verandering.

Ook het regelmatig ontvangen van het sacrament van verzoening mag niet over het hoofd worden gezien. Het is belangrijk om tot concrete stappen te komen op dat vlak vooraleer de retraite wordt besloten.

Eucharistische aanbidding

Het was niet zonder reden dat Aartsbisschop Sheen een dagelijks Heilig Uur voorstelde als praktisch besluit voor elke priesterretraite die hij preekte. Als een dagelijks Heilig Uur onpraktisch of te ontmoedigend lijkt voor een retraitant die er niet aan gewend is, kan een half uur een goed begin zijn. Vandaag tien minuten verstrooid vertoeven voor het Heilig Sacrament, is een beter begin dan te zeggen: “Ik wacht wel tot ik volgende maand meer tijd heb en begin dan met een heel uur.”

Het ontvangen en aanbidden van de eucharistie bevestigen de genaden bekomen op de retraite en versterken de dagelijkse trouw aan andere aspecten van iemands keuze of levenshervorming.

Het dagelijks bijzonder onderzoek

Ooit was ik verbaasd dat Ignatius in de Geestelijke Oefeningen het bijzonder gewetensonderzoek vóór het algemeen onderzoek plaatste. De meesten van ons denken bij het gewetensonderzoek immers eerst aan het algemeen onderzoek. Zou het kunnen dat Ignatius zelf erkende dat het “ene noodzakelijke ding” in het geestelijk leven voorrang heeft op de vele mogelijke dingen?

Het algemeen gewetensonderzoek

Een van de beste middelen om na de retraite trouw te blijven is het levensgebed. Ik kan bijna vanaf hier de kwade geest in je oor horen praten: “Hoe vaak heb je jezelf voorgenomen trouw te zijn aan je dagelijks gewetensonderzoek, om vervolgens weer slordig te worden of het helemaal achterwege te laten wanneer het droog en steriel begint aan te voelen? Waarom denk je dat het deze keer anders zal zijn?”

De algemene overste van mijn religieuze congregatie stuurde eens een brief aan al onze leden over de hele wereld. Hij had gemerkt dat sommigen van ons niet meer trouw waren aan het gewetensonderzoek, en hij spoorde ons aan de praktijk te hervatten door het doen van het eerste onderdeel – God onze Heer danken voor de ontvangen gunsten – en het gebed daar te beëindigen. Deze enkele stap van dankbaarheid kan de gewoonte van het levensgebed beginnen te ontwikkelen en tegelijkertijd de negatieve associaties vermijden die veel mensen hebben met deze beproefde vorm van gebed.

Geestelijke begeleiding

Het komt vaak voor dat retraitanten zeggen dat ze geen vaste begeleider kunnen vinden. Hoewel het vinden van een begeleider inderdaad moeilijk kan zijn, moet men ervoor openstaan te beginnen met iemand die misschien niet voldoet aan iemands “ideale taakomschrijving”. De retraitant kan tenminste een vaste biechtvader kiezen en hem vragen of hij bereid is na de biecht enkele geestelijke vragen te bespreken. Dit is een veel betere strategie dan te wachten op de ‘perfecte kandidaat’.

 Vaste tijden voor stilte en eenzaamheid

 Een maandelijkse dag van bezinning is een uitgelezen kans om de eigen spirituele ontwikkeling te evalueren, en om de vruchten van een retraite op langere termijn te bekijken. Het is ook een goede gelegenheid om het retraitegebed opnieuw te overwegen en dieper te bidden. Nogmaals, we moeten zulke dagen van bezinning plannen. Ze zullen waarschijnlijk nooit plaatsvinden als we ze niet tijdig in onze agenda opnemen.

Een geestelijk dagboek

Een voorbeeldige katholieke vrouw klaagde eens over haar gewoonte om de grote dingen die God in haar leven deed over het hoofd te zien. Het bijhouden van een dagboek voorkomt of verkleint de kans op een dergelijke verwaarlozing. Als zij die regelmatig bidden opschrijven waar zij “meer vertroosting, troosteloosheid of geestelijke smaak hebben gevoeld” (GO 62), kunnen zij verrast worden door de rode draad door die ervaringen en de goddelijke boodschap die daaruit blijkt. Ik vind het zelden nodig om per keer meer dan een halve bladzijde te schrijven, en dat de afsluiting van het gewone gebed daarvoor het beste moment is.

Dagelijkse meditatie en beschouwing

Bij de beschrijving van de “bronnen van het gebed” waardoor de Heilige Geest ons leert bidden, plaatst de Catechismus van de Katholieke Kerk het Woord van God op de eerste plaats. Er zijn tal van mogelijkheden om de Schrift te gebruiken voor het dagelijks gebed. Sommigen nemen het Evangelie van de mis van de dag voor hun persoonlijk gebed; anderen bidden tijdens de week op hun manier met de lezingen voor de komende zondag. Sommigen vinden het vruchtbaarder om een van de vier Evangelies min of meer doorlopend te gebruiken, misschien het Evangelie van dit liturgische jaar.

Er is een overvloed aan boeken en andere bronnen beschikbaar om te bidden met de Schriften, de Geestelijke Oefeningen of de teksten van een bepaalde heilige. Welke we ook gebruiken, we moeten het principe van de ignatiaanse herhaling in gedachten houden: het is beter om een aantal dagen te verwijlen bij een bepaalde passage waarin we grotere bewegingen van geest of geestelijke smaak ervaren dan elke dag stelselmatig een nieuwe passage te nemen.

Geestelijke lezing

Als een retraite ten einde loopt, is het verstandig om aan de begeleider van de retraite geestelijke lectuur te vragen als aanvulling op wat de Heer tijdens de retraite heeft gegeven.

Velen veronderstellen dat catechismussen van nature droog zijn, en zijn verrast te ontdekken dat de Catechismus van de Katholieke Kerk uitstekende geestelijke lectuur is. De catechismus gaat vaak op een diep spirituele manier in op leerstellige punten. Het hele vierde en laatste deel van de catechismus is getiteld “Het gebedsleven”, en de lezers zullen daarin ruimschoots voeding vinden voor hun gebed. Een verbintenis tot zelfs maar één pagina per dag van dergelijke geestelijke lectuur kan een waardevolle vrucht zijn van een retraite.

Breviergebed

Het is niet ongewoon dat zelfs degenen die verplicht zijn de getijdenliturgie (of het Goddelijk Officie, zoals het soms wordt genoemd) te bidden, deze vertrouwde vorm van gebed achterwege laten. Ik moet bekennen dat ik in mijn eerste jaren als priester het dagelijks gebed niet heb gebeden. Op een gegeven moment kreeg ik het genadevolle besef dat het gebed midden op de dag het “ene noodzakelijke ding” was om aan mijn gebedsleven toe te voegen. Nu vind ik het een hoogstnoodzakelijke dankzegging na de middagmis, en ik voeg bij het Goddelijk Officie het bijzonder gewetensonderzoek zoals hierboven beschreven.

Het “enig noodzakelijke ding” in de actie

Als het gaat om bijzondere veranderingen in het dagelijks leven, zijn de mogelijkheden nog diverser dan in ons gebedsleven. In de Geestelijke Oefeningen spreekt Ignatius slechts in grote lijnen:

Men moet nagaan en herhaaldelijk overdenken … hoe groot zijn huis en zijn huishouding moet zijn, hoe hij zijn huisgenoten zal leiden en besturen en hoe hij hen met woord en voorbeeld zal onderrichten. Hetzelfde geldt voor zijn vermogen: hoeveel gaat er naar het huis en de huishouding, en hoeveel wordt er aan armen besteed en aan andere goede werken (GO 189).

Hoewel Ignatius dit niet als een complete lijst bedoelt, is zijn aandacht voor de grootte van iemands huishouden en de verdeling van iemands middelen aan de armen niet bijkomstig. Kerkbijdragen, of het spenderen van tijd en talent aan armen, ouderen of ongeborenen zijn uitstekende mogelijkheden om te overwegen op vlak van levenshervorming.

Twee andere voorbeelden zijn hierboven al genoemd: aandacht voor de omgang met lastige mensen en vroeger opstaan om de dag met gebed te beginnen.

Tijdens retraites met actieve katholieke religieuzen vond ik het nuttig om tijdens de meditaties van de tweede week een document aan te bieden met de titel Essential Elements in the Church’s Teaching on Religious Life, een publicatie van de Congregatie voor de Religieuzen uit 1983. Het is beknopt en leent zich goed om tijdens de retraite te lezen. Deel 2 beschrijft negen essentiële elementen van het religieuze leven: geloften, gemeenschapsleven, zending, gebed, ascese, publiek getuigenis, relatie tot de Kerk, vorming en bestuur.

Vooruitgang maken op een van deze terreinen kan voor de biddende religieus op dat moment het enige zijn dat in zijn of haar leven nodig is. De groei op het terrein dat we kiezen moet beginnen met een tastbare stap. Meer contact met de familie kan een nobel doel zijn, maar hun verjaardagen of jubilea in je agenda schrijven kan misschien leiden tot een echte verandering van gewoonten.

Hoewel het mogelijk is dat de Heer wil dat we na een retraite veel dingen besluiten, vind ik dat eerder uitzondering dan regel. Hij is zich ongetwijfeld bewust van de gestage levensverandering die zou ontstaan als ieder van ons na elke retraite in gebed en actie dat ene noodzakelijke ding zou doen!

Opnieuw beginnen

Retraitanten moeten niet bezorgd zijn dat de kwade geest het goede zaad dat tijdens hun tijd met de Heer is geplant zal wegnemen. Hij zal het proberen; daar bestaat geen twijfel over. Als je al geen lekke band krijgt op weg naar huis na de retraite, kun je er wel op rekenen dat er een briefje op je ligt te wachten van de moeilijkste persoon op je werk, of dat je een woordenwisseling krijgt met een huisgenoot of een familielid kort nadat je weer thuis bent.

Als we merken dat we precies zo reageren als vóór de retraite, en dan denken dat de retraite tijdverspilling was, kan er subtiele trots aan het werk zijn die gemakkelijk tot troosteloosheid kan leiden. Welk beeld van God en van mijzelf heb ik als ik denk dat de vruchten van mijn retraite zo gemakkelijk kunnen bederven? We hoeven ons alleen maar te herinneren dat we de vruchten van de retraite aan Maria hebben toevertrouwd, ons retraitegebed bidden en opnieuw beginnen.

Karl Rahner heeft dit uitstekend verwoord in zijn boek over de Geestelijke Oefeningen:

“We moeten vertrouwen hebben in God, we moeten nu liefdevol doen wat we kunnen, en in onze liefde voor de Moeder Gods en het Hart van Christus de zekerheid herkennen dat we nog steeds openstaan voor de liefde van God. Als we dat kunnen, dan kan de liefde de angst verdrijven en kunnen we God tegemoet treden met een open hart, dankbaar en vreugdevol, rustig en ook zonder grondige kennis van onze toekomst. Dan zal het duidelijk zijn dat “Hij die het goede werk in u begonnen is, trouw is en zijn werk in u tot een goed einde zal brengen”.

Mark Yavarone studeerde in 1987 af aan de St. Joseph’s University in Philadelphia, VS en promoveerde in 1991 aan de Universiteit van North Carolina in celbiologie en anatomie. In april 2000 werd hij tot priester gewijd bij de Oblaten van de Maagd Maria. Momenteel leidt hij het Retraitecentrum Onze Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand in Venice, Florida.

Dit artikel verscheen in Cardoner, het tijdschrift over ignatiaanse spiritualiteit.

Bekijk alle artikelen van Cardorner